[ Gepubliceerd op Opiniepagina van De Gelderlander van 25 sept. 2021]

Corona maakt ons tot kleine filosofen

De verwarring over de coronapandemie is groot. Voor de een is het niet meer dan een stevige griep, maar de meesten zien het toch wel wat zwaarder in. Zoals er altijd heel veel voetbaltrainers zijn na een interland van het Nederlands elftal,  zo zijn er nu wel heel veel amateur-virologen die zich laten horen. In een soort schil daarom heen ontwikkelen zich ideologische frames waarvan de complottheorieën het meest in het oog springen maar ook allerlei andere varianten van pseudo- en half wetenschappelijk theorieën strijden om aandacht en erkenning.  ‘Wetenschap is ook maar een mening’ is daar wel het meest extreme voorbeeld van. Voordat je het goed beseft zit je met je vrienden of familie in een oeverloze discussie waarbij je ook nog de kans loopt met ruzie uit elkaar te gaan.

Maar laten we het eens anders bekijken. Door corona worden we ons niet alleen meer bewust van onze ‘essentiële levensbehoeften’ maar komt ook een stortvloed van ‘essentiële levensvragen’ aan de oppervlakte, veelal met een stevige filosofische of levensbeschouwelijke lading. Misschien is dat wel een onverwacht positief neveneffect van de coronacrisis? In termen van Cruyff: ‘elk nadeel heb zijn voordeel’.

Vragen natuurlijk over leven en dood ( wat als er echt te weinig IC-bedden zijn?) over beschaving ( mag je een verpleeghuis sluiten voor familiebezoek?) , maar ook over angst versus ratio of nog sterker: vertrouwen in de wetenschap of juist meer in een mengsel van kennis, gevoel of semi-religieuze opvattingen.
Wat opvalt is dat veel mensen hier al snel een antwoord op geven. En bij navraag naar een argumentatie volgt al snel: ‘dat vind ik nu eenmaal zo’ of ‘dat is mijn gevoel’ of simpel: ‘zo is dat nu eenmaal’. Discussie gesloten. Verder doorgaan is dan meestal niet gewenst.

Maar juist dit soort filosofische en levensbeschouwelijke kwesties zouden moeten leiden tot vragen stellen en vooral ook stevig doorvragen. Denkend aan een van de grondleggers van ons westers denken – Socrates, 469-399 v. Chr. – zou je via de zogenaamde socratische methode vraag op vraag moeten stellen zonder een oordeel te vellen. Dan kom je tenminste tot….ja tot wat ? Socrates

zou zeggen dan kom je tot ‘ware kennis’ en dus tot ‘wijsheid’. Laten we zeggen: je komt dan tenminste iets verder, ook bij deze corona-vragen.

Uiteraard moet je dan zo concreet mogelijke voorbeelden of argumenten geven en vooral blijven doorvragen: hoe bedoel je, waarom, welke argumenten, welk concreet voorbeeld kun je geven etc. Geen suggestieve vragen of moreel geladen vragen.  En vooral niet in een cirkel gaan redeneren.  Mocht je het echt serieus willen aanpakken: Internet geeft genoeg tips om dit alles zo goed mogelijk aan te pakken. Zoek bij ‘socratische methode’ en bekijk eventueel een YouTube-filmpje hierover.

Een paar tamelijk willekeurige voorbeelden in dit verband als startvragen:

• Wat is belangrijker: het redden van zoveel mogelijk mensenlevens of het laten doorgaan van scholen en economie ?
• Hoe ver mag de staat gaan bij het inperken van burgerlijke vrijheden ter bestrijding van een pandemie ?
• Waar ben je zelf het meest bang voor? Voor het virus of voor het vaccin ?
• Is een coronapaspoort een vorm van discriminatie en een verkapte vaccinatiedwang ?

Deze socratische benadering   is natuurlijk genoegzaam bekend bij veel docenten, therapeuten  en bijv. ook managementtrainers, maar kan ook gewoon aan de keukentafel tot een goed gesprek leiden. Maar ook met een lesgroep kan het in de klas of online beoefend worden. Natuurlijk wel oppassen dat je als gespreksleider niet tot oordelen en vaste conclusies komt. Het gaat om bewust worden van je eigen achtergronden, die meestal rationeel maar  vaak ook behoorlijk irrationeel vorm hebben gekregen. Beide vormen zijn eigen aan ons mens zijn, ook al beweren sommige intellectuelen wel eens anders.

En wat is het leuke na zo’n sessie…?  Meestal ontstaat er verwarring of irritatie. Maar dat is juist het begin van ‘wijsheid’ zou Socrates zeggen. Het kan het startpunt zijn om van mening veranderen. Dat is voor de meeste mensen niet zo makkelijk. Een tijdgenoot van Socrates – de Chinese filosoof Confucius ( 551- 479 v. Chr.) – zei al : “Alleen de allerwijsten en de allerdwaasten veranderen nooit van mening”.   Zo kan corona wellicht een onbedoeld positief gevolg krijgen in de zin van meer stilstaan bij onze essentiële levensvragen.

 

Leo Salemink

Historicus